«Zientzia-fikziozko ardo dastaketa tekniko horien topikoa hautsi nahi dugu»

Mikel Garaizabal, enologoa

 

 

'Hordago ardoa' ekitaldian, dastaketa bat poesia, musika, margo eta antzerki ikuskizun bihurtu du adituak. Munduan halakorik ez dela inoiz egin dio.

Mikel Garaizabal (Elorrio, Bizkaia, 1972) enologoa da —upategientzat lan egiten duen aditua— eta ardozaina —upategiekin loturarik izan gabe, jatetxe bateko bezeroei ardoa aukeratzen laguntzen diena—. Hordago ardoa saioa sortu eta zuzendu du; Peru Magdalena eta Sonia Villamor aktoreekin, Gotzon Garaizabal margolariarekin eta Ander Garaizabal musikariarekin batera, ardo dastaketaren saio bat hainbat arte motarekin laguntzen du.

«Emakume baten iratzartzea Euskal Herriaren metafora da Kate O'Brienen lanean»

Aintzane Lejarreta Mentxaka, irakaslea.

Bilbon 1920ko hamarkadan bere nortasun politiko, nazional eta sexuala finkatu zuen Kate O'Brien (irudian) idazle irlandarraren inguruan mintzatuko da gaur Irlandako Unibertsitate Nazionaleko ikertzailea.

Aintzane Lejarreta Mentxaka (Bilbo, 1967) Dublingo University Collegeko irakaslea da, eta Irlandako literatura ikertzen du. Kate O'Brien and The Fiction of Identity lana aurkeztuko du bihar, 19:00etan, Bidebarrietako liburutegian, Bilbon. Abertzaletasuna eta homosexualitatea deskubritu zituen idazle irlandarrak 1920ko hamarkadan, Bizkaiko hirian.

«Euskaldunok ez dugu geure historia beste herriek baino gehiago asmatu»

Ana Toledo, euskaltzaina.

 

'Agosti Xaho eta erromantizismoa Euskal Herrian' jardunaldietan ariko da Ana Toledo irakaslea gaur, Baionan, euskaldunon izaeraren gaiari XVI. eta XIX. mendeetan emaniko erantzunak azaltzeko.

Ana Toledo (Antzuola, Gipuzkoa, 1954) euskaltzaina da, eta irakaslea Deustuko unibertsitatean. Aitorren oihartzuna Hego Euskal Herrian hitzaldia emango du gaur, 11:30ean, Baionako Iker-Gaztelu Berrian. Idazle zuberotarraren inguruko jardunaldi berezia egingo dute, 10:00etatik aurrera. Toledoz gain, Beñat Oihartzabal, Txomin Pellen, Xabier Kintana, Jean Haritxelhar eta Patri Urkizu arituko dira pertsonaia erromantiko horren inguruan.

Garibai eta Xaho, historia asmatu zuten bi idazleok lotzen dituen sokari tira egingo diozu gaur. Zer dute elkarrekin hiru mendez bereizitako pertsonaiok?

Euskaldunon identitatearen gaia. Garibaik planteatu zuen XVI. mendean. Tubal sortu zuen euskaldunon aitalehen gisa, ekialdetik etorritakoa. XIX. mendean, erromantizismoaren etorrerarekin, berriro berebiziko garrantzia hartu zuen gaiak. Herderrek esan zuen orduan herri bakoitzak berezko nortasuna eta berezitasuna daukala. Horren ildotik etorri zen Xaho.

Agosti Xaho erudito handia zen, eta, aldi berean, fantasia handiko idazlea. Gaur egun, xelebre samar egiten zaigu «historia asmatzea» kontzeptua, baina ez da beti horrela izan, ezta?

Aitor pertsonaia sortu zuenean, ez zuen tranparik egin. Legenda gisa aurkeztu zuen. Garibaik, berriz, historia lan batean ekarri zuen Tubal. Kontua da XVI. mendean historia genero artistikoa zela, eta ez soilik Euskal Herrian. Xahoren garain, berriz, zientifikoagoa zen historia, eta zehaztasuna eskatzen zioten. Xahok argi utzi zuen Aitor fikzioa zela. Beraz, eruditoa zen, zientziarako, eta irudimen handikoa literaturarako.

Esan daiteke Aitorrek —legenda gisa eta pertsona izen gisa— arrakasta handiagoa izan duela Euskal Herriko hegoaldean, Xaho zuberotarra izan arren?

Baliteke. Hegoaldean XIX. mendean Tubal eta Aitor agertzen zaizkigu. Navarro Villosladak eta Vicente Aranak jaso zuten Aitorren figura. Baina Felipe Arresek Tubal esaten jarraitu zuen, Ama euskereari azken agurrak lanean, Xahorentzat euskara Aitorren hizkuntza, Aitorrek sortutakoa izan arren. Iparraldean, ordea, Arnaut Oihenart historialariak beste modu batean aurkeztu zuen Euskal Herriaren historia. Ez zuen ezer jakin nahi izan ekialdetik etorritako aitalehenez.

Batzuetan, bere garaiko pertsonaia tipikoa dela ematen du Xahok; besteetan, garaia baino aurreratuagoa dela.

Espiritu erromantikoaren lehen agerpenetako bat izan zen: gehiegikeria, pasioa, grina, bizimodu konbentzionala izatea, dena modu superlatiboan bizitzea...

Batzuek, hain zuzen, euskaldunen tradizioa asmatzeko joera gaitzesgarriaren adibide gisa jarri dute Xaho; beste batzuk Euskal Herria imajinario horren alde agertu dira.

Gaur erabat konbentzituta nago gauza batez: guk ez dugu egin besteek egin ez duten ezer. Asmatu dugu, besteek asmatu duten bezala. Aitalehen bat aurkitzea, herri prestu gisa agertzeko eta hizkuntza garbi nahastugabea izatea herri guztien kezka izan zen XVI. mendean, eta fantasia erabili zuten denek hori lortzeko. XXI. mendean ere, ez dugu Mendebaldeko Europako beste herriek baino gehiago asmatu. Garaiak zituen eskakizunei erantzun zieten guztiek. Erromantizismoak beste hauspo bat ekarri zien zokoraturiko herriei arnasa hartzeko eta, legenden bidez, autoestimua altxatzeko.

"Kontrol erakunderik ez egotea da nazioarteko justiziaren arazo nagusia"

Florence Hartmann, idazlea

 

Atxilotzeko nazioarteko agindupean dago kazetaria, eta gaur epaileei erronka jo eta, lehen aldiz, Frantziatik aterako da, Donostian Balkanetako gerren erantzukizunak ezkutatzeko saioez mintzatzeko. 

• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  

Florence Hartmann (Paris, 1963) idazle eta kazetaria da. Balkanetako gerren berri eman zuen Le Monde-rentzat, eta horietan eginiko hainbat gerra krimenen lekukoa izan zen. ICTY Jugoslavia Ohirako Nazioarteko Zigor Auzitegiko fiskaltzaren eleduna izan zen 2000. urtetik. Baina 2009an,  auzitegiak berak zigortu egin zuen "ICTYren erabaki konfidentzialak zabaltzeagatik". Srebrenicako (Bosnia Herzegovina) sarraskiaren erantzukizunak estaltzeko saioez mintzatuko da gaur, 19:00etan, Aieteko kultur etxean, Donostian.

«Kosmopolitak erroak ditu bere tradizioan, baina irekia dago besteen aurrean»

Ulrich Beck, soziologoa.

Municheko Unibertsitatean eta London School of Economics erakundean soziologia irakaslea da Ulrich Beck (Slupsk, 1944; orduan, Alemania; 1945etik, Polonia). 'Zelako Europa nahi dugu?' galderari erantzungo dio gaur, Bilbon, 'arriskuaren gizartea' eta 'bigarren modernitatea' kontzeptuen sortzaileak. Gaurko krisiak Europa gehiago ekarriko duela dio.

Zer-nolako Europa nahi dugun galdetzen duzu, baina zeuk zer-nolakoa nahiko zenuke?

Ez soilik eliteen Europa, baizik eta behetik gora eraikitako Europa. Europako demokrazia berria irudikatzen dut. Esaterako, krisi garai honetan, Europa osorako gazteentzako lan programa bat ikusi nahiko nuke, haiek batasuneko edozein herrialdetan lan egiteko aukera izan dezaten, Europa bizitzeko bertatik bertara. Lan sistema horrek Europako nortasuna sortuko luke gazteen artean, gazteek sor dezaten Europa. Nahiko nuke, esaterako, Europako presidentetza bat, baina ez estatuka bozkatuta, baizik eta era gardenean Europa osoan eginiko bozka baten bidez. Zilegitasun demokratikoa emango lioke horrek.

Esaten duzunez, zorrak ez du eragin gaurko krisia: krisi politiko baten ondorioa da zorra. Azaltzerik baduzu?

Euroa eratu dugu, alde batetik, Europari batasuna emateko, baina gero administrazio nazionalak ditugu. Kontraesana da hori, eta, azkenean, krisia ekarri digu, ezin bestela izan. Europa gehiago behar dugu: ekonomia erakunde bat, gobernu egitura bat, estatu-nazioak gainditzeko behingoz. Hor gakoa egitura horri zilegitasuna emateko modua da, Europa berriz zutik jartzeko.

Badirudi, berriz, orain estatu batzuek euroaren aurreko dibisa hartuko beharko dutela berriz.

Hori ez da gertatuko; erabateko lilurakeria da. Ekonomialari bakan batzuen adierazpena da. Europa ez da soilik dirua; ezin duzu dirutan trukatu zuzenean. Europarturik gaude dagoeneko. Europa nortasun nazionalarekin kontrajartzea ezinezkoa da jada, jendeak badakielako noraino dagoen elkarrekin lotuta. Lehengo didibisak itzultzeak sekulako kaosa eragingo luke Europan, lehenbizi, eta mundu osoan, gero.

Kosmopolitismoaz eta munduko herritartasunaz mintzo zara beti. Hori ondo dago Londresen irakasle dabilen alemaniar batentzat, baina zure fakultatea garbitzen duen nigeriarrarentzat zer esan nahi du kosmopolitismoak?

Nire kosmopolitismoa ez da Kant eta Habermasen kontzeptu zahar hura. Niretzat, kosmopolitismoa etorkinek bizi dutena da, esaterako. Beraz, ez da aireportuetan bizi den negozio jendearen kontua. Dagoeneko badugu kosmopolitismoa Europan, alemanak, greziarrak eta besteak elkarrekin partekatzen ditugulako gauzak. Ez da, beraz, ameskeria edo desio bat, baizik eta onartzea elkarrekiko mendekotasuna.

Nola konbentzitu Frantzia eta Espainia kultur aniztasuna aintzat hartzeko, Angela Merkel bera ere multikulti ikuspegiaren aurka mintzo denean?

Errealitatearen aurrean itsu egotea da hori. Alemaniako edozein institututan hogei hizkuntza baino gehiago entzuten dira. Politikarien erretorika eta errealitatea bereizi behar ditugu, aniztasuna baita Europaren funtsa.

Aldi berean hegoak eta sustraiak behar ditugula esan nahi duzu.

Kosmopolitak erroak ditu bere tradizioan, baina irekia dago besteen aberastasunaren aurrean. Europak hori izan beharko luke, eta hori izan zitekeen. Ideia liluragarria iruditzen zait.

«Euskal kantugintza oso trabatuta dago, iraganeko bideetan harrapatuta»

 

JUAN LUIS ARANBURU, KANTUZALEEN ELKARTEKO KIDEA

Gipuzkoako XV. Kantu Txapelketako finala egingo dute gaur Donostian. Antolatzaileak dioenez, sekulako ahalmena dago gazteen artean, baina euskal musikaren aldeko politikak falta dira.

/ EDU LARTZANGUREN

Euskal Kantuzaleen Elkarteko kidea da Juan Luis Aranburu (Urretxu, Gipuzkoa, 1963). Gipuzkoako Euskal Kantu Txapelketa antolatzen galtza bete lan ibili da azken asteotan. Gaur, finala ikusi ahalko da, 18:00etan, Donostiako Antzoki Zaharrean. Hamazazpi bakarlari, bikote eta talde arituko dira oholtzan.

Benetan balio al dute halako lehiaketek gero musikari profesionalak sortzeko?

Gaur ezagutzen ditugun kantarien artean, oso gutxi izango dira —banako batzuk— lehiaketatik pasa gabekoak. Benito Lertxundi, Txomin Artola... horiek guztiak txapelketetan hartu zuten parte. Hasieran, Herri Irratiak antolatzen zituen txapelketak; gero, beste erakunde batzuk aritu ziren horretan. Horiek utzi zutenean Iparraldean hasi ziren kantari batzuk txapelketa antolatzen. 1992. urtean geure gain hartu genuen antolaketa. Duela lau urte Urko Menaia aritu zen gurekin, eta duela hiru urte gurekin diskoa grabaturiko Leire Berasategi eta Kristina Arantzabal Lain taldekoak dira orain. Oihane Sarasolak Emon taldea sortu zuen duela bi urte, eta Bea Asurmendik zein Garazi Esnaolak taldeak egin dituzte.

Zuek bultzada ematen diezue, baina gero zer-nolako zailtasunak izaten dituzte?

Merkatuan sartzeko, zailtasun handiak dituzte. Euskal musika oso trabatuta dago, iraganeko bi bidetan harrapatuta: betiko kantariak, batetik, eta gazte taldeak, bestetik. Formatu horietan jarri dugu indar guztia orain arte, baina aurrera begira baditugu egitasmoak gazteei beste zer edo zer eskaintzeko.

Zer eskainiko diezue?

Zubi lana egingo dugu musikariok merkatura igotzeko, jende artean ezagutarazteko. Gazte piloa dabiltza lokaletan jotzen eta gaztetxeetako zirkuitoetan musika eskaintzen. Haiek gurera etorri beharrean, geuk joko dugu haiengana, eta zer edo zer eskaini, jendeaurrean jo dezaten formatu handiagoan. Esaterako, Europan egiten ari diren kantu txapelketetara eramatea. Azaroaren 19an Udinen [Friuli] eginiko Liet nazioarteko txapelketan Siroka taldeak ordezkatu gaitu. Bosgarren egin zuten, hamabi talderen artean. Urtero bidali nahi dugu ordezkari bat txapelketa horretara.

Zein da gaurko txapelketako parte hartzaileen soslaia?

Gazteak dira, 16 urtetik gorakoak. Hau izaten da euren lehen esperientzia oholtzaren gainean eta mikrofonoaren aurrean. Gure lana babestea eta lasaitzea izaten da. Guretzat garrantzitsuagoa da kantaria kantua baino.

Ekitaldian, 17 kantutik 10 eurek sorturikoak izango dira. Hor badago, beraz, sormenerako ahalmen bat?

Halako jende gazteak euren hitzak eta musika sortzea nabarmentzeko modukoa da. Sari berezi bat dugu sormen lanari emateko. Indarra jarri nahi dugu sari horretan, guretzat garrantzitsuena delako.

Zerk huts egiten du halako sormenari gero etekinik ez ateratzeko?

Ez dago kantagintzaren aldeko politikarik. Hedabideetan ez da bultzatzen euskal musika. Estatistikak esaten digu oso ehuneko eskasa hartzen dutela. Eta, gainera, zabaltzen den euskal musika apur hori ere berdinegia da, antzekoegia. Oso aukera gutxi ematen dizkiete kantari berriei. Politika aktibo baten aldeko presioa egin nahi dugu.

«Kontsumitzen dugunak sekulako eragina du gure ingurumenean eta kulturan»

ADRIAN SANCHEZ, BIOLUR TALDEKO KOORDINATZAILEA

Ekoizleari elikagaiak zuzenean erosteko mugimenduak topaketak egingo ditu gaur eta bihar Azpeitian. Iaz 500 familia ari ziren baratzetik artekaririk gabe jaten Gipuzkoan, eta aurten, gehiago.

Manuel Labaka baserritarra, ezkerrean, baratzeko produktuak banatzen, Errenterian (Gipuzkoa). / BEÑAT IRASUEGI

Adrian Sanchez (Amurrio, Araba, 1982) Biolur elkarteko koordinatzailea da. EHNE sindikatuarekin batera, III. Basherri topaketak antolatu dituzte gaur eta biharko Azpeitian (Gipuzkoa), 10:00etan, Sanagustin kulturgunean. Gipuzkoako kontsumo taldeen inguruan dabiltzan ekoizleak eta kontsumitzaileak elkartuko dira, eta atzerrian antzeko sistemak eratu dituztenek euren esperientziaren berri emango diete.

«Mendebaldeko armadetan bideo joko bateko simulazio gisa ikusten dute gerra»

EMERIC LHUISSET, ARTISTA

Gatazkaren irudikatzea aztertzen du sortzaile paristarrak bere lanean. Kurdistango gerrillariekin eginiko egitasmoaren berri azalduko du gaur, Miarritzen, erakusketa zabaldu aurretik.

Bi kalaxnikov fusilekin aulkia sortu du artistak.
 / EMERIC LHUISSET

Emeric Lhuissetek (Paris, 1983) gerra eta gatazka ditu gai nagusitzat. Afganistanen, Kurdistanen, Iraken eta Kolonbian ibili da, besteak beste, gerraren inguruan lan egiten. Iaz neonazi talde batek haren artelan bat suntsitu zuen Berlingo galeria batean. Lhuisseten hainbat obra ikusi ahalko dira Miarritzen (Lapurdi) larunbatetik aurrera, Esploratzaile berriakerakusketan, Santa Eukenia kriptan. Gaur, bere lana azalduko du, 18:30ean, Mediatekan.

Gerra artista gisa definitu zaituzte. Eroso zaude definizio horrekin?

Ez. Interesgarria iruditzen zait definizioa berez, baina ez dut ustegerra artista naizenik, nire lanak analisi geopolitikoak bide plastikoetara itzultzen dituelako, eta gai asko sartzen dira hor, ez soilik gatazka. Brasilen desberdintasunaren inguruan lan egin dut, eta segurtasunaren inguruko paranoia jorratu dut, esaterako. Baina, noski, gatazka ezin da ahaztu geopolitikaz ari zarenean.

Paris inguruko auzo gatazkatsu batean hazi zinen. Horren eraginez interesatu zitzaizun gero geopolitika?

Nire familian ez zegoen artistarik, eta auzoan ez zegoen kultur etxerik. Lehen arte irudiak Historia liburuetan ikusi nituen. Arte garaikiderik ez nuen ezagutu institutura joan arte. Baina beti maite izan ditut historia, geografia, artea eta mapak.

Kolonbian egon zara FARC gerrillarekin. Zer egin zenuen?

Astebete egon nintzen, baina ezin izan nuen nahi nuena egin. Ez zidaten argazkiak, bideoa edo soinua hartzen utzi. Testuak idatzi nituen. Azken egunean esan zidaten, «begiratu, detonagailuak», eta gerrillari batek ahoan sartu zuen lehergaia: «Egin argazkia». Noski, material horrekin ez nuen zer eginik artearen ikuspegitik. Baina handik joan eta gerra eremuko herrixka batean gaztetxoak ikusi nituen gerrako bideo joko batean jolasten. Horrek bideo jokoen eta gerra guneen inguruko lan bat egitera eraman ninduen.

Mendebaldean ez al dugu aspaldi gerra bideo joko gisa bizitzen?

Borrokalari askok simulazio gisa bizi dute gerra, batez ere Mendebaldeko armadetan. Ameriketako Estatu Batuetako armadak bideo jokoak sortzen ditu, eta bukaeran, gonbita egiten die jokalariei armadan sartzeko. Trebatzeko askotan erabiltzen dituzte simulagailuak. Noiz gaude errealitatean, noiz jokoan? Muga ez dago batere argi. Dronekin ere jendea hiltzen dute milaka kilometrotatik gidatuta. Iraken sekulako arrakasta du Juba frankotiratzailea bideo jokoak. Ustez 300 soldadu estatubatuar hil zituen jihadistaren ingurukoa da.

Kurdistango gerrillariekin egin duzun lana amaituta duzu dagoeneko?

Oraindik ez, baina lehen zirriborroak erakutsiko ditut Miarritzen. Irak eta Iranen mugaldeko mendietan egon nintzen. Benetako gerra eremu da, benetako gerrillariekin..., baina antezlana ere bada. Gatazkaren antzezpenean eta errealitatearen irudikatzearen gaia lantzea da nire ideia: hau da, hedabideek nola agertzen duten gatazka, eta borrokalariek beraiek nola manipulatzen dituzten hedabideak.

Kalaxnikovekin aulki bat egiteko, Ikearen estiloko egitasmo bat sortu duzu. Ez al da gogorra ironia erabiltzea halako gauza serioekin?

Ez dago ironiarik nire lanetan, nahiz eta batzuetan horrela eman. Kurdistango gerrillariekin ikusi nuen beti kalaxnikova aldamenean dutela, traste astun eta ezerosoa izan arren. Beraz, fusilarekin zer edo zer guztiz funtzionala egin nahi izan nuen, borrokalarientzat. Iaz itzuli nintzen, eta gerrillari bat harrien artean bere zapiaren gainean eserita ikusi nuenean, «konponbidea zeukeat hiretzat», esan nion. Aulkia muntatu eta, probatu zuenean, esan zidan: «Aizak, primeran zegok hire asmakizuna. Oso praktikoa duk».

«Txinan ere, literatura merkatu ekonomiaren parte izatera behartu dute»

TACIANA FISAC, SINOLOGOA

Asia ekialdeko herrialderik handieneko idazleek egiten duten lanaz mintzatuko da aditua gaur, Bilbon, 'Emakume Ahotsak, emakumeek idatzitako literatura' jardunaldien barruan.

Taciana Fisac (Madril, 1960) Txinan eta hango kulturan aditua da. Ekialdeko Asiaren Ikerketa Zentroko zuzendaria da, Madrilgo Unibertsitate Autonomoan. Txinako emakumeen literaturaz mintzatuko da gaur, 19:00etan, Bilbon, Bolunta elkarteak Somera kalean duen aretoan, Emakume Ahotsak jardunaldian.

«Libre ginela uste genuen, ez ginelako inoiz muga gainditzen saiatu»

JEAN-LOUIS COSTES. MUSIKARIA

Frantzian epaitegietan isilarazi nahi izan zuten, baina artistak adierazpen askatasunaren bazterrak esploratzen jarraitzen du. Bere azken 'opera porno-soziala' taularatuko du gaur Bilbon.

/ THVOJE GO

Jean-Louis Costes (Paris, 1954) musikari dabil, baina hobeto sailka zitekeen performer-en multzoan, eta, horien artean, muturrekoenetan. Haren ikuskizunak zarata, biluztasuna eta eskatologia bilduma izaten dira. Hainbat filmatan ere aktore gisa aritu da; tartean, Gaspar NoerenIrréversible polemikoan (2002) eta Edwin Brienen Life Pornographylanean (2003). La Sorciere et les Morts ikuskizuna taularatuko du gaur, 21:00etan, Bilborocken, Bizkaiko hiriburuan. Aurretik, kontzertua emango dute Planetaleta Live eta Juke Box Racket taldeek.

«Arkeologia oparoaldiaren amaiera ikusiko dugu aurki, murrizketak direla eta»

ALVARO ARRIZABALAGA, ARKEOLOGOA

Euskal Herriaren, euskararen eta historiaurrearen inguruan azken boladan zabalduriko teoria asko arrazoiketa zirkularraren ondorio direla dio Arrizabalaga irakasleak. Gaur mintzatuko da Donostian.

Alvaro Arrizabalagak (Oñati, Gipuzkoa, 1965) historiaurrea irakasten du EHUn. Azken urteotako indusketarik garrantzitsuenetan aritu da; Irikaitzen, Lezetxikin eta Praileaitzen, besteak beste. Atzo Donostiako San Telmo museoanHistoriaurrearen abenturakerakusketa zabaldu zela eta, bertan hitzaldi bat emango du gaur, 19:30ean: Historiaurreko ehiztari-ibiltariak Gipuzkoan.

Zer gertatu da azken urteotan horrenbeste aurkikuntza egiteko historiaurrearen inguruan?

Batzuetan, emaitzak ugaritu egiten dira. Zientziak askotan horrela funtzionatzen du: aldi batzuetan, lan egiten da ikerketa taldeak osatzen, esaterako, eta gero garai kritikoa sortzen da talde horiek emaitzak lortzen hasten direnean. 1982. urtera arte, historiaurreko indusketa bakarra zegoen Gipuzkoan. Geroztik, asko ugaritu dira ikerketa taldeak eta indusketak, eta horrek fruituak ematen ditu azkenean.

Gaurko krisiarekin, berriz atzera?

Beharbada, oparoaldi honen amaiera laster ikusiko dugu. Azken bi urteetan nahikotxo jaitsi dira aurrekontuak, eta arrisku handia dago datorren udan zailtasun handiak izateko indusketak egiteko. Aurten, esaterako, duela 13 urteko aurrekontua izan dugu Zestoako Irikaitz aztarnategian. Noski, taldeak murriztu behar izan ditugu, eta indusketa egunak gutxitu.

Eguraldiaz kexatzen gara orain, baina nork aukeratzen zuen hemen bizitzea garai haietan?

Pirinioak bi norabideetan gurutzatzeko pasabidea da hau. Beraz, Iberiar penintsula populatzeko korridore gisa erabili zuten: Oria ibaiaren arroak oso populazio gutxi zuen, baina kostaldean, Bidaso, Urumea eta Urola aldean, aztarnategi asko daude. Debarroa lurraldean sakontzeko erabiltzen zuten, eta Ebroren arrora sartzeko. Korridore hori Lapurdin luzatzen zen, baina Tolosako bidea [Okzitania] hartzen zuen gero, Landak basamortua zirelako pleistozeno osoan.

Beraz, euskarak irauteko arrazoia Euskal Herria bakartuta egon izana dela diotenek ez dakite zer dioten?

Euskal Herria pasabidea izan da beti, Paleolitoan eta ondoren. Ez da inoiz uharte bat izan.

Zer deritzezu Euskal Herria «Paleolitoko oasi» gisa aurkezten dutenei?

Arkeologiaren aldetik, Euskal Herriak ez du berezitasunik; izatekotan, Kantauri alde osoak luke, eta hor Euskal Herriak inork baino gutxiago. Askoz aztarnategi eta haitzuloetako arte gehiago dago Asturiasen eta Kantabrian. Oso mitifikatuta dauzkagu historiaurreko elementu batzuk, arrazoiketa zirkularrak eraginda: britainiar uharteetan, esaterako, Paleolitoan populaziorik egotea ezinezkoa zela esaten zuten, oso iparrean daudelako. Ondorioz, inor ez zebilen aztarnategi bila. Agertu ziren arte.

Eta uharteotako lehen biztanleak Euskal Herritik joan zirela dioen teoriaz zer diozu?

Ingalaterrako aztarnategi batean jartzen zuten musika oso ezaguna egin zitzaidan behin. Tomas San Miguelena zen, eta kreditoetan zera zioen: «Agian euskara zen Ingalaterrako Mesolitoko hizkuntza». Gehiago hitz egin beharko genuke arkeologook, hizkuntzalariok eta genetistak, ez erabiltzeko besteen informazioa era arinean. Badira Amerikako kontinentea Euskal Herriko Solutre aldiko aztarnategietatik populatuta dagoela diotenak. Kutsu arrazista du horrek, gainera: Europako abizenak dituzten AEBetako arkeologoek nahiago lukete euren herrialdeko populazioa Europatik joan izana, Asiatik joana izan beharrean
.

«Siriako oposizioak zuhurki esan du ez duela NATOren inolako laguntzarik nahi»

OLGA RODRIGUEZ, IDAZLE ETA KAZETARIA

                                                                                        / JOSEACAVERO

Jose Couso argazkilari galiziarraren hilketaren lekuko zuzena izan zen kazetaria, eta zuzenean jarraitu du herrialde arabiarretako iraultza oldea. Horren inguruan mintzatuko da gaur, Gasteizen.

Olga Rodriguez (Leon, Espainia, 1975) herrialde arabiarretan azken urteotan gertaturikoaren lekuko zuzena izan da. Irakeko inbasioan izan zen, Afganistanen ibili da berriemaile, Palestinan, Tunisian, Egipton... Udaberri arabiarra deituriko matxinada oldearen inguruan mintzatuko da, gaur, 11:00etan, Gasteizko Unesco etxean (Zapa 8).

«Bitxia da: 12 urte egin ditut munduan biran, baina gero eta sustrai handiagoak ditut»

LIZZ WRIGHT, MUSIKARIA

Apaizaren alaba izaki, natural pasatu zen eliza kantuetatik tabernako jazzera. Haren kantu istoriodunak entzuteko parada egongo da gaur 20:00etan, Viktoria Eugenia antzokian, Donostian.

Lizz Wright (Hahira, AEB, 1980) jazz eta blues abeslaria eta kanta sortzailea da. Apaiz metodista baten alaba da, elizan hasi zen pianoa jotzen eta abesten. Lehen bakarkako diskoarekin —Salt (2003)— Billboard Top Contemporary Jazz zerrendako bigarren postura heldu zen. Azken diskoa —Fellowship— aurkezten dabil Europan.

«Haurdun gaude, ez gaixorik, eta klixeak hautsi nahi ditugu»

ARANTXA HIRIGOIEN, AKTOREA

Atzerako kontua hasi da. Benetako haurdunaldiaren azken egunetan dira 'Tripakiak' antzezlaneko bi aktoreak, eta gaurkoa izan daiteke obra ikusteko azken aukera, naturak galarazten ez badu.

Arantxa Hirigoienek (Larresoro, Lapurdi, 1974) ez zuen esperientziarik antzerkigintzan, Maialen Fauthoux aktorea ezagutu zuen arte. Lubaki Bandako kide izan zen, eta ETBko Hitzetik hortzerasaioko aurkezlea. Fauthoux Iduzki lore eta Azken euskaldunaantzezlanetan aritu da, besteak beste. Biak haurdun zeudela elkartu ziren, horren inguruko antzezlan bat egiteko helburuarekin, eta Poltsikoko Antzerki Sorkuntzak saria eman zion ideiari. Gaur antzeztuko dute, Larresoron bertan, 20:30ean, herriko salan.

«Wolframa topatu izana da Euskal Herrian inoiz jazotako zientzia ekintza nagusia»

PASCUAL ROMAN, KIMIKA IRAKASLEA

Elementuen taula periodikoa kimikarien iparrorratza da, unibertsoa zerez osatuta dagoen ulertzeko. Abertzaletasunak horren izendegian izan duen garrantziaz mintzatuko da gaur EHUko irakaslea.

Pascual Romanek (Tauste, Espainia, 1947) kimika irakasten du EHUko Zientzia eta Teknologia Fakultatean. Sei liburu eta 200 liburu atal eta artikulu idatzi ditu gai horren inguruan, nazioarteko hainbat aldizkaritan. Nacionalismos y localismos en la tabla periódicahitzaldia emango du gaur, 12:00etan, Leioako (Bizkaia) campuseko gradu aretoan. 

«Madrilen saioen gainetik, Euskal Herria itzulerarik gabeko unera heldu da»

ANTONIO ALVAREZ SOLIS, KAZETARIA

Alfonso Sastre Kultur Elkarteak antolaturiko topaketak hasiko dira gaur Donostian, eta, ostegunera arte, lengoaia eta boterearen arteko loturaz gogoeta egingo dute hainbat kazetarik, idazlek eta abokatuk.

Antonio Alvarez Solis (Mieres, Espainia, 1929) kazetaria da. Kataluniako La Vanguardiaegunkarian hasi zen, eta Interviúaldizkaria sortu eta zuzendu zuen gero. Asko aritu da, iritzi-emaile gisa, TVEn, COPEn, SERen, zein ETBn eta Radio Euskadin. Lengoiaren boterea eta boterearen lengoaiaizenburupean, ostegunera arte Donostian egitekoa den TopASKEtak 2011 ekitaldia zabalduko du gaur, Maddalen Iriarterekin batera, 19:00etan, Koldo Mitxelena Kulturunean.

«Eliza katolikoak intelektual jendea nahi zuen lehen, eta, orain, fanatikoak baino ez»

ALBERTO MONCADA, SOZIOLOGOA

Opus Deiko buru nagusietako bat izan zen 1960ko hamarkadan, eta, geroztik, asko idatzi du erakundearen inguruan. Taldeak ezartzen duen zentsuraz mintzatuko da bihar Bilbon.

Alberto Moncada (Melilla, Espainia, 1931) soziologoa da, munduko hainbat unibertsitatetan irakatsi du, eta UNESCO zein Europako Kontseiluarentzat aholkulari lanetan aritu da. Gaur, Mugarik Gabeko Soziologoak elkarteko nazioarteko presidentea da. Censura y Opus Dei hitzaldia emango du bihar, 19:00etan, Bidebarrieta kaleko liburutegian, Bilbon, Zentsura at! jaialdiaren barruan.

«Nirvanaren arrakastak Seattleko musika giroa suntsitu zuen, hein batean»

TERRY LEE HALE, MUSIKARIA

Texasko sortzailea bakarlari gisa etorri da honako honetan Euskal Herrira. Gasteizen, Beran eta Donostian jo ondoren, igandera arte ibiliko da geurean, ahots gozoko country alternatiboa zabaltzen.

Terry Lee Hale (Texas, AEB, 1953) The Walkabouts taldearekin atera zen munduko agertokietara 1980ko hamarkadan. Aspaldi honetan, Parisen bizi da, eta etengabe dabil Europan biran, bere poesia eta country alternatiboa eskaintzen. Atarrabian joko du gaur (Nafarroa), 20:00etan, kultur etxean. Bihar, Hondarribian arituko da (Gipuzkoa), Psylocibenea aretoan; hurrengo egunean, Gernikako Trinketen (Bizkaia), eta igandean, Urretxuko Osaba tabernan (Gipuzkoa).

«Harrigarria da euskaldunok eta japoniarrek nola egiten dugun bat gauza batzuetan»

MAITE RAMOS ETA JOSU JIMENEZ, SORTZAILEAK

Iluntzean da, baina ez naiz bakarrik; haritz ezkurrak 

Japoniako estiloko 'haiku' poemak eta horiek ilustratzeko 'haiga' margo sorta dituzte ikusgai sortzaile nafarrek Senperen, Hatsa elkarteak antolaturiko erakusketan. Udazkena ulertzen ikasteko.

Larrun ez da Fuji mendia, baina izan zitekeen, trena, benta eta antenak ez balitu. Maite Ramos eta Josu Jimenez (Iruñea, 1967) Gerezi garaiko haikuak erakusketa jarri dute Senpereko Larraldea aretoan. Jimenezen haiku Japoniako estiloko poemei tintazko irudiak jarri dizkio Ramosek, haiga-k (ikusi beheko irudian). Gaur da erakusketa ikusteko azken eguna, 15:00etatik 19:00etara.

«Ez nuen kanta gehiago sortu nahi, baina musikak gertatzen jarraitzen du»

KRISTA MUIR, MUSIKARIA

Baionan jo zuen herenegun Krista Muir abeslari eta sortzaile kanadarrak. Gaur Azpeitian arituko da, Europan egiten ari den birako azken kontzertuetako batean, Quebecera 'hibernatzera' itzuli aurretik.

Krista Muir (Ottawa, Kanada) musikaria da, ekoizlea, jantzi diseinatzailea eta soinu ingeniaria.Lederhosen Lucil izenpean hasi zen kontzertuak ematen, baina azken boladan bere izena erabiltzen du. Dagoeneko bost disko luze argitaratu ditu. Azkenak Between Atoms du izena, eta, hori aurkezteko, bira egiten ari da Europan. Herenegun Baionan jo zuen, eta, gaur, Azpeitian (Gipuzkoa) arituko da, 23:00etan, Sanagustin kulturgunean, Cannibales & Vahines taldearekin batera.

«Euskaldunen nahiaren afera zabaldu da, eta hori bai dela denontzako une berria»

JAVIER SADABA, FILOSOFOA

Irakasleak ez du arazorik kapitalismoaren amaiera irudikatzeko, eta, are gehiago, krisiak sorturiko ezinegonak bultzatuta mundu osoan gerorako eredu berriak piztu direla azalduko du gaur, Donostian.

Javier Sadaba (Portugalete, Bizkaia, 1940) filosofoa da, eta Erlijioaren Etika eta Filosofia irakasten du Madrilgo Unibertsitate Autonomoan, besteak beste. Nuevos paradigmas ante la crisis hitzaldia emango du gaur, 19:30ean, Donostiako Londres hotelean, Adolfo Lopez de Munain neurologoarekin batera.

Paradigma berriez mintzo zara, baina filosofoen artean klixea da dagoeneko errazago zaigula munduaren amaiera irudikatzea, kapitalismoaren bukaera baino. Zuk irudikatzen dituzu eredu berriak?

Nik beti irudikatu dut kapitalismoaren amaiera. Orain kapitalismoak, bere aurpegi txarrenetako batean, agintzen du: finantza kapitalismoa, politika eta herritarrak irentsi dituena. Hori amaitzea da nire ideala. Lehia eta eraginkortasuna beharrezkoa dira, eta nolabaiteko merkatu askatasuna, mugatua bada ere. Baina ez diot uko egiten sozialismo libertarioari: askatasuna errespetatu baina baliabideak bidezko eran banatu, ez orain bezala. Ez dugu topikoan erori behar; kapitalismoa ez da garaiezina.

Baina jendea ez al dago berriz krisia noiz bukatuko den zain, sistemaren doministikua baino ez delakoan?

Kapitalismoak berritzeko ahalmen handia duela uste dut, baina, oraingoan, ezinegona dago, baita kontserbadoreenen artean ere. Honela ezin dugula jarraitu uste dute. Kontzientzia hori planeta osora zabaltzen ari da. Horrez gain, martxoak 15eko mugimendua bezalakoak daude, non jendea hasi den sistema alternatiboak irudikatzen eta proposatzen, benetako demokrazia eta behar bezalako bizikidetza izateko. Maiatzaren 15ekoak badirau, eta erakutsi du ez dela errautsa, baizik eta txingarra.

Zeintzuk dira ikusten dituzun eredu berri horiek?

Hainbat urrats proposatzen ditut. Lehena: ezetz esaten jakitea. Ez etsi, eutsi. Bigarrena: zeure burua erabakitzen duen gizabanako gisa ikustea, eta gizartearen oinarria geu garela argiago ikustea. Hirugarrena: benetako kultur iraultza, behetik gorakoa. Gizartea topikoz beterik dago, eta nork bere burua engainatzeko joeraz. Eskolan konpondu behar da hori. Azkenik, benetako morala eta bizitzen jakitea. Norberaren plazerekin gustura egon, baina jakinda ezinezkoa dela norberaren zoriona, jende guztiak ez badu era gizatiarrean bizitzerik. Gizarte neoliberala ez, beraz, norberekoikeria muinean duelako. Sozialdemokrazian ere ez dut sinesten, benetan agintzen dutenen lehen putzarekin makurtu egiten delako. Gizarte libertariagoa proposatzen dut: demokrazia askoz zuzenagoa, kargu mugatu eta txandakatuekin, non ekonomia politikariek kontrolatuko duten, eta politikariak, herritarrek.

Paradigma aldaketa eskatzen du Euskal Herriaren egoera berriak?

Bai. Blindatu egin behar da, Madrilen egiten den kaka-nahastetik babesteko. Indarkeriak aztertu behar dira, baina bakarra aztertzekotan ere, zergatik sortu zen ikusi beharko da. Espero dut adiskidetzea eta barkatzea heltzea. Baina, bestalde, euskaldunen borondatearen afera zabaldu da. Hori ez dago zalantzan jartzerik indarkeria egon dela edo halakoak argudiatuta. Benetako leialtasun demokratikoa behar dugu, eta hori bai dela denontzako une berria. Alde batetik, Euskal Herriaren eskubideetatik eginiko proposamenak ongi egin daitezen eta, bestetik, errespeta dadin geure borondatea, euskaldunok izan nahi duguna izan gaitezen.

«Gaur idazten dugun historia nolakoa, halakoa izango da gure etorkizuna»

EDWARD A. SHANKEN, HISTORIALARIA

Argazkia:  IVAR VAN BEKKUM

Paradoxa ematen badu ere, historialari estatubatuarrak, iragana barik, geroa dauka buruan, eta euskaldunoi ere historia ahalik eta ahots gehienekin abesteko gomendatzen digu. Bilbon hitz egingo du gaur.

Artea zientzia eta teknologiaren arteko harremanak aztertzen ditu Edward A. Shanken (Filadelfia, AEB, 1964) historialariak. Art Futura jaialdian mintzatuko da gaur, 19:30ean, Bilboko Alondegian.

«Zientziaren patata ideala bizimodu tradizionalak suntsitzeko arma bat da»

EMMANUEL LIZCANO, PENTSALARIA

Lursagarraren historiaz hausnartuko du filosofoak gaur Donostian, horretan modernitatearen eta tradizioaren arteko zein herrien autonomiaren eta adituen boterearen arteko gatazka ikusten duelako.

Matematikaria, filosofoa eta Ezagutzaren Soziologiako irakaslea da Emmanuel Lizcano (Madril, 1950). La patata ideal hitzaldia eskainiko du gaur, 19:00etan, Donostiako Ingurumen Baliabideen Etxean (Kristinaenea parkean), Nekazaritza eta Modernitatea zikloaren barruan.

«Euskal kantari gehienok zozolapiko samarrak gara»

GONTZAL MENDIBIL, MUSIKARIA

'Neure txiki polita' azken diskoan oinarrituriko ikuskizuna taularatuko du gaur abeslariak, Bilboko Campos Eliseos antzokian, 19:00etan: antzinako kantuak, eta irudiak zein dantza agertokian.

Gontzal Mendibil (Zeanuri, Bizkaia, 1956) 1970eko hamarkadaz geroztik dabil musikaren munduan. Azken hogei urteotan, berriz, kontzeptu baten inguruko diskoak osatu eta plazaratu ditu. Azkenean, Neure txiki polita, haurtzaroan ezagututako kantak bildu ditu. Baina ez gaitzala itxurak engaina: ez da haur musika. Izan ere, istorio odoltsuak kontatzen ditu horretan, besteak beste.

Zergatik izango da berezia gaurko kontzertua, Bilbon egingo duzulako?

Ez, egingo dugunarengatik izango da berezia. Neure jaioterrian egin dugu emanaldi hau, baina antzoki eder batean egiteak beste zentzu bat du. Jendeak ordaindu egiten duenean, gehiago eskatzen du. Diskoan parte hartu dugun musikariok izango gara jotzen, baina Beti Jai-Alai dantzari taldekoek bi koreografia egingo dituzte. Horrez gain, hilketa sano baten antzezpena egingo duguFrantzie kortekoa kantan. Marife Nogales musikariak egingo du Frantziako gorteko damarena, senargaiaren amak hilik nahi duena.

Ez al zen ikusgarriagoa izango diskoko beste kantetako bat antzeztea —Lapur famatua—? Azken batean, horretan hamahiru hilketa gertatzen dira.

Hori beste batean egingo dugu, era txukunago batean. Historia hausnartzen badugu, gauza anker eta dramatikoak beti gertatu direla ikusten dugu. Juan Bilbao 85 urteko arratiarrak kontatu zidan, duela 30 bat urte. Bere aititak erakutsi zion kantua, eta egiatzat zeukan istorioa: ezkontza batean andregaiarekin maitemindurik zegoen beste batek triskantza egin zuen.

Dantza eta ikus-entzunezkoak gehituz ez zara apur bat aldentzen diskoarekin zenuen asmotik: hau da, bi egunetan grabatu eta gero zuzenean freskotasunez eman?

Zuzenean bagina bezala grabatu genuen, musikariak onak direlako. Gaurko krisiarekin ezin duzu hilabete pasatu estudioan. Gauza sinfonikoa egin nahi genuen, baina bizitasuna ziurtatuta dago, kantuok jendearen parte hartzea eskatzen dutelako.

Aurreko batean kexu zinen kontzertuzaleak entzule hutsak bihurtu direlako.

1970eko kantaldietan parte hartze handia zegoen. Azken boladan lokartuta bezala egon gara, kultura fosilizatu egin balitz legez. Beste giro bat sortzen ari da. Esnatzeko motiboak baditugu. Azken bi urteotako kantaldiotan ikusi dut jendeak gogoa duela berriz parte hartzeko. Orain sortzen ari dena ez da lortu azken 30 urteotan. Esaterako: herrietan kantari dabiltzan ehun bat laguneko taldeak. Kantatzen duen herria ez dela hiltzen zioten poetek. Hala izan bedi. Eskerrak oinarri hori sortu den, ETBk eta irratiak ia ez digutelako lagundu horretan.

Zergatik jartzen zarete musikariok, adin batera helduta, haurtzarora begira?

Duela sei bat urte Gorbeiako haizea eleberria argitaratu nuen, eta gogoa nuen horrekin loturiko kantuak berreskuratzeko. Asmoa ez da haurtzaroan geratzea, dena den. Hurrengo diskoak neure kantu berriak jasoko ditu.

Mendiko kantuak konponketa modernoekin eta belle époque estiloko antzoki batean. Ez al da kontraste gehiegi?

Nahasketa hori da interesgarria: nola moldatu estetika on batez? Ikuskizunak barruak ukitu behar dizkizu, benetan. Euskal kantari gehienok zozolapiko samarrak gara. Askatu behar dugu agertokian, jendearengana heltzeko. Holakoak gara, baina agertokia dugunok askatu behar dugu, dugun guztia emateko.